انواع غزل _هفت ویک36508

هدف از این مقاله اشنایی بیشتر با قالب شعر غزل و هچنین شناخت انواع نوع غزل و سراینده های برتر این سبک و اشنایی با تفاوت غزل و قصیده باهم می باشد

غزل" در لغت به معنای "حدیث عاشقی و عشق بازی؛ عاشقی کردک است.که در قرن ششم که اوج قصیده بود "غزل" رواج گرفت و در قرن هفتم "غزل"رسما قصیده را عقب راند و به اوج شهرت رسید به گونه ایی که بیشتر شاعر های معروف مثل سعدی و حافظ و..... از این سبک استفاده می کردند. 

غزل شعر كوتاهي می باشد که بيش از چهار و كمتر از پانزده بيت كه در مصراع اول با مصرع های زوج هم قافیه می باشد و اين قافيه در مصراع چهارم و ششم و تا آخر غزل ادامه پیدا می کند و در پاايان غزل معمولاً شاعر نام خود را مي آورد كه تخلص غزل نام دارد . موضوع اصلی غزل بیان عواطف و احساسات، ذکر زیبایی و کمال معشوق و شکوه و از روزگار است و ابیات غزل فارسی از لحاظ مضمون دارای استقلال‌ می باشند. بهترین بیت در شعر غزل ان را شاه بیت یا بیت الغزل می‌گویند. قدیمی‌ترین نمونه غزل مستقل و کامل را می‌توان در آثاری مثل شهیدبلخی، رودکی سمرقندی، دقیقی توسی پیدا کرد.  

تاریخچه غزل 

نخستین غزل‌های فارسی (در قرن چهارم و پنجم هجری) در مجالس بزم و شادی، همراه با موسیقی خوانده می‌شده‌ است. بعضی ها عقیده دارند که اصطلاح غزل و تغزل در دوران اوایل شعر فارسی تنها به بیت‌های مقدمه قصیده‌ها شاملمی شده است 

با ظهور استاد سنایی، که شاعری عارف بود، نوعی خاص از غزل به وجود آمد که به «غزل عارفانه» معروف شد. این نوع از غزل را عطار، مولوی و فخرالدین عراقی به اوج رساندند. بدین ترتیب دو شاخه جداگانه غزل عاشقانه و غزل عارفانه تشکیل شد. 

بر اثر رواج اصطلاحات اهل تصوف در بین شاعران، غزل‌های بسیاری سروده شد که در آن‌ها رنگ هر دو نوع غزل را دید و در حقیقت تلفیقی از این دو نوع است. غزل‌های حافظ نمونه کامل غزل از این نوع می باشد که در آن‌ها معانی و مضامین عاشقانه و عارفانه به هم آمیخته‌ گشته است.

با آنکه غزل پیوسته رنگ عاشقانه یا عارفانه داشته‌ است، اما شاعرانی، از جمله سعدی و حافظ، گاه آن را برای مدح نیز به کار می گرفته اند. در غزل‌های شاعران قرن چهارم تا ششم هجری، بیت‌های غزل از نظر مضمون به هم پیوسته و نزدیک هستند، اما به تدریج این خصوصیت از بین رفت و هر بیت حاوی مضمون مستقلی شد و استقلال پیدا کرد.

غزل که با حافظ به نقطه اوج خود رسید بو بعد از او رو به انحطاط گذاشت. در شعر مشروطیت غزل مثل دیگر قالب‌های شعری به کار بیان افکار و عقاید سیاسی و اجتماعی آمد. اما در دوران معاصر، غزل کم و بیش به معنی قدیمی خود که شعر عاشقانه باشد باز گشت.

به عنوان مثال، سیمین بهبهانی با به کار بردن وزن‌های غیرمتداول، نوعی از غزل را که به «غزل نو» معروف شده اتد رایج کرده‌ است. البته غزل نو، به طور کلی عنوان سبکی در غزل است که از اوایل دههٔ چهل خورشید یعنی سال 1340به بعد در کار غزل سریان پدید آمد و همان مرحله یس از سبک غزل نیوکلاسیک و طیف شهریار و دیگران می باشد.

از چهره‌های موفق غزل نو می‌ توان به شاعر های سیمین بهبهانی، حسین منزوی، محمدعلی بهمنی، نوذر پرنگ ، قیصر امین پور، محمد سعید میرزایی ، سینا سنجری، سید مهدی موسوی ، قربان ولیِیی و مریم جعفری آذرمانی اشاره کرد.

انواع غزل

غزل عاشقانه: انوری این نوع را جانی تازه بخشید و سعدی آن را به کمال و شکوه رساند.

نام تو نویسم ار قلم بردارم

کوی تو گذارم چو قدم بردارم

جز روی ترا نبینم ای جان جهان

در عمر خود ار دیده ز هم بردارم

غزل عارفانه: سنایی غزنوی غزل عارفانه را شکل داد. عطار نیشابوری، مولوی بلخی، فخرالدین عراقی غزل عرفانی را رشد و تکامل بخشیدند. اوج غزل عارفانه در کار مولوی می باشد.

مولوی» 

یــار مرا غار مــرا عشق جگرخوار مرا یار تویی غـــار تویی خواجه نگهدار مرا نوح تویی روح تــویی فاتح و مفتوح تـویی سینـــه مشــروح تــویی بـــر در اســرار مرا نـــور تـــویی سـور تــویی دولت منصور تـویی مـــرغ کـــه طــور تــویی خســته بــه منقار مرا قطـــره تویی بحــر تویی لطـف تــویی قهــر تویی قنــد تـــویی زهـــر تــویی بیــــش میـــازار مرا

غزل تلفیقی: در سده هفت و هشت هجری جریانی پدیدار شد که معانی و مضامین عارفانه و عاشقانه را در هم آمیخت. غزل اوحدی مراغه‌ای، خواجوی کرمانی، عماد فقیه کرمانی، سلمان ساوجی و کامل‌ترین نوع غزل در شعر حافظ است.

آن تن ماست یا میان شما

وان دل ماست یا دهان شما

اگرآن ابرو است و پیشانی

نکشد هیچکس کمان شما

جز کمر کیست آنکه میگنجد

یک سرموی در میان شما

آب رخ پیش ما کسی دارد

که بود خاک آستان شما

میکند مرغ جان ما پرواز

دمبدم سوی آشیان شما

چه بود گر بما رساند باد

بوئی از طرف بوستان شما

خواب خوش را بخواب میبینم

از غم چشم ناتوان شما

زلف دلبند اگر بر افشانند

برفشانیم جان بجان شما

دل خواجو نگر که چون زده است

چنگ در زلف دلستان شما

غزل قلندری: در این نوع غزل شاعر به وصف رندی، تظاهر به باده پرستی، لاابالی گری، طعن و کنایه به صوفیان و زاهدان ظاهر پرست می‌پردازد. نمونه این شعر در آثار سنایی غزنوی، خاقانی، عطار نیشابوری، عراقی، سعدی، حافظ یافت می‌شود.

سنایی»

چو خواهی کرد قرائی و طامات // تماشا کرد خواهی در خرابات

زمانی با غریبان نرد بازم // زمانی کرد سازم با لباسات

گهی شه رخ نهم بر نطع شطرنج // گهی شه پیل خواهم گاه شهمات

دلیل نام گذاری غرل قلندری به دلیل رواج این نوع از عغزل از اقوام قلندر ها بوده است اقوام قلندری ها قومی بوده اند که ابروان خود را می تراشیدند و 

غزل مضمون: این نوع به غزل سبک هندی مشهور است. در این نوع تمام همت شاعر، صرف یافتن مضمون‌های تازه و نازک می‌شود. صائب تبریزی، طلب آملی، کلیم کاشانی از مشاهیر این شیوه‌اند. برخی شاعران ایرانی و هندی این نوع غزل را، به سبب افراط در نازک‌ خیالی و تخیلات عجیب به سوی بی ‌معنایی و ذهنیت‌های غیرقابل فهم سوق دادند مانند: جلال اصفهانی و بیدل دهلوی.

بیدل»

 بود داغ من مردم دیدهٔ شب

ز دود دلم موی ژولیدهٔ شب

ز هر حلقهٔ طرهٔ اوست روشن

به روی سحرحیرت دیدهٔ شب

دل از طره رم‌کرد و شد صید رویش

به صبح آشتی‌کرد رنجیدهٔ شب

سیه‌بختی او ز مه غازه دارد

بنازم به بخت نکوهیدهٔ شب

فروغ سحرکابروی جهان است

بودگردی از دامن چیدهٔ شب

ز بیدل مپرسید مضمون زلفش

چه خواند کسی خط پیچیدهٔ شب

غزل سیاسی-وطنی: محتوا مسائل حاد اجتماعی است. از جمله برخی آثار عارف قزوینی، فرخی یزدی، ابوالقاسم لاهوتی، غلامرضا قدسی، هوشنگ ابتهاج

غزل نو: برخی این نوع غزل را غزل تصویری نامیده‌اند. این نوع غزل تحت تأثیر شعر نو پدید آمد. مشخصه‌های این نوع غزل زبان تازه و امروزی، غلبه تصاویر جدید و نو، وزن‌های عروضی تازه و وحدت محتوا است.

نمونه برجسته این سبک غزل را در آثار هوشنگ ابتهاج، منوچهر نیستانی، سیمین بهبهانی، حسین منزوی و محمد علی بهمنی می‌توان یافت.

شکل قالب غزل

غزل را می توان به شکل زیر تصویر کرد:

………………….@ ///////// …………………. @

…………………. ^_^/ //////// …………………. @

………………….§ ///////// …………………. @

تفاوت غزل و قصیده 

قصیده دارای ۱۵ تا ۷۰ بیت است غزل دارای ۲ تا ۱۴ بیت می باشد.

موضوع قصیده مدح شاهان و بزرگان، وصف طبیعت، گاهی پند و اندرز و همچنین تهنیت جشن‌ها می‌باشد، ولی غزل نوعی شعر عاشقانه می‌باشد که بیان عواطف و احساسات، زیبایی معشوق و شکوه روزگار است.

در قصیده موضوع اصلی این می باشد که در آخر شعر "مدح" کسی بیان می شود اما در غزل "معشوق" مهم می باشد و در آخر شعر غزل شاعر اسم خود را می آورد و با معشوقه ی خود سخن می گوید و راز و نیاز می کند. این "معشوق" گاهی زمینی بوده و گاهی آسمانی است و عرفانی.

غزل که از قرن ششم رواج پیدا کرد و بعد ها توسط شاعر های معروفی چون رودکی و سعدی و مولوی استفاده شد اکنون به یکی از پرطرفدار ترین سبک ها در جهان شده است که به زبان های مختلفی برای خوانتدگان ترجمه شده است